Door Nathan Lopes Cardozo
Wanneer we kijken naar de levens van de Avot, de drie voorvaderen van het volk van Israël, is het opmerkelijk om vast te stellen dat niet één van hen officieel een tzaddik (rechtvaardige man) werd genoemd door de Talmoedische en midraschische wijzen. Alleen Jacob’s zoon Joseph kreeg die titel. Dit is nogal vreemd, want het kan niet worden ontkend dat Abraham, Isaac en Jacob ook buitengewoon vrome mensen waren.
Het antwoord op dit raadsel is paradoxaal genoeg dat Jozef helemaal geen tzaddik leek te zijn. Als er al iets benoemd moest worden, was het omgekeerde wellicht nauwkeuriger geweest.
Er kan weinig twijfel over bestaan dat hij tijdens de regering van Jozef in Egypte moet worden gezien als een meedogenloze persoon die niet aarzelde om de levens van zijn medemensen ondraaglijk te maken, vooral die van zijn broers en vader. We moeten niet vergeten dat de Torah en de commentaren lezers een enorm voordeel bieden door hen het hele verhaal in slechts een paar hoofdstukken te vertellen, zodat ze geen tijd hebben om Joseph af te vallen voordat ze zijn gerechtigheid aan het einde van het verhaal ontdekken. Dit voorrecht werd echter niet verleend aan een van de mensen met wie Joseph daadwerkelijk een groot deel van zijn leven doorbracht.
Het leven van Joseph is het summum van een gecompliceerd menselijk bestaan in het extreme. Het is een leven waarin de menselijke omstandigheden verre van ideaal zijn. Er zijn geen zwart-wit keuzes waarin het gemakkelijk is om een standpunt in te nemen en waar de goeden en slechteriken duidelijk worden geïdentificeerd. Elke keuze bevat een complexe mix van goed en slecht. Zelfs met de beste bedoelingen kunnen mensen soms niet helpen mensen die ze echt liefhebben, te schaden en gunsten te doen voor hen die corrupt zijn.
Als je het verhaal leest, vraag je je af wat Jozefs geest en hart hebben moeten doorstaan toen hij stelling nam tegen het volk van Egypte door alles wat ze bezaten op te kopen totdat hij de hele bevolking zonder persoonlijke bezittingen verliet en zo tot slaaf van de farao maakte. De tekst geeft ook duidelijk aan dat hij iedereen uit hun huizen ontwortelde en dat ze allemaal vluchtelingen werden in hun eigen land. Dit was niets minder dan massale bevolkingsoverdracht en verspreiding, een van de slechtste menselijke ervaringen. Commentatoren verklaren dat dit de enige manier was om het land te redden van nog grotere rampen en feitelijk de enige manier om de economie nieuw leven in te blazen. Toch moet het hem hoogst verontrust hebben om zo’n omwenteling in de natie teweeg te brengen. Weinigen moeten begrepen hebben wat hij gedaan heeft, en miljoenen moeten hem hebben vervloekt omdat hij hun leven ellendig heeft gemaakt.
Jozefs gedrag tegenover zijn vader en broers moet hem slapeloze nachten hebben veroorzaakt, jaar na jaar. Terwijl hij het land Egypte regeerde, vertelde hij zijn vader nooit dat hij nog leefde. Zijn eigen leven moet ondraaglijk zijn geweest elke keer dat hij aan zijn lijdende vader dacht.
Zijn vreselijk sterke strijd tegen zijn broers toen ze naar Egypte kwamen om voedsel te kopen, moet hem nachtmerries hebben bezorgd en hem ook depressief hebben gemaakt. Wat zullen mijn broeders en alle dienaren in het paleis van mij denken? Zonder twijfel, in hun ogen moet ik een wrede despoot lijken, op zoek naar sadistische manieren om mensen zoveel mogelijk pijn te doen. Wat denken ze van mij terwijl ik Simon opsluit en mijn broeders dwing Benjamin naar Egypte te brengen?
Toch, zoals veel commentatoren uitleggen, had hij geen andere keus dan te doen wat hij deed. In feite waren het zijn diepe toewijding en zorg voor hen die hem motiveerden. Zeker moet hij gedroomd hebben van de dag dat hij in staat zou zijn om de ware motivatie achter zijn harde acties aan hen te openbaren.
Maar zoals de Torah duidelijk onthult, zelfs dit is nooit gebeurd. Zijn vader wist nooit wat zijn ware motieven waren en zijn broers toonden duidelijk na de dood van hun vader dat ze vermoedden dat Joseph wraak op hen zou nemen. Hoe pijnlijk moet het voor Joseph geweest zijn toen hij zich realiseerde dat hij zelfs op zijn oude dag niemand kon vertellen waarom hij deed wat hij deed zonder te onthullen wat zijn broers hem feitelijk hadden aangedaan. En dat laatste was geen optie voor hem.
Hij was ervan overtuigd dat hij door naar zijn graf zou gaan terwijl hij door miljoenen bestempeld zou worden als een genadeloze leider. Het feit dat hij de economie van het Egyptische volk redde, zou weinig uitmaken in de ogen van iedereen die nooit zou begrijpen waarom hij dat doel moest bereiken door de harde maatregelen die hij nam.
Wat een opluchting zou het voor hem geweest zijn als hij had geweten dat honderden jaren later de Torah en zijn commentatoren het hele verhaal zouden onthullen en zijn rechtvaardige bedoelingen zouden bewijzen.
Dit is inderdaad de tragedie van praktisch elke tzaddik. Tzaddikim zijn voor het grootste deel mensen die niet in staat zijn om hun ware intenties en gerechtigheid te openbaren. Vaak moeten ze werken onder de meest pijnlijke omstandigheden, soms mensen kwetsen wanneer het de enige manier is om een nog grotere tragedie te voorkomen. Dit is de reden waarom ze niet altijd “aardige jongens” en “welgemanierde mensen” kunnen zijn.
Tzaddikim houdt vast aan een hoger doel; ze kunnen zichzelf niet toestaan met de wind mee te waaien. Het gezegde: “Wanneer je voor niets staat, val je voor alles” is op hen van toepassing. Maar als je ergens voor staat, kun je iemand een slechte naam geven, hoe nobel iemand ook is. Je kunt alleen maar hopen dat misschien ooit mensen zullen ontdekken waar je echt voor stond en hoe pijnlijk het was om een ”verborgen tzaddik” te zijn. Helaas is er meestal weinig kans dat dit gebeurt. Immers, wie is zo bevoorrecht als Joseph dat zijn of haar echte verhaal geschreven wordt in een eeuwig boek?
Dit is de reden waarom de titel “tzaddik” speciaal aan Jozef werd geschonken. Hoewel het waar is dat zijn vader, grootvader en overgrootvader illustere mensen waren, realiseerden de wijzen zich dat alleen Jozef zo veel moest doen waaraan hij een hekel had om te moeten doen, om een echte tzaddik te worden. In feite maakt de Midrash het overduidelijk dat het de harde maatregelen die hij nam zijn die hem de titel “tzaddik” opleverde.
Rechtvaardig zijn, met het volle besef dat niemand ooit het echte verhaal zal kennen, en dat je daden veroordeeld worden, is een van de meest pijnlijke menselijke ervaringen en een grote tragedie. Alleen de wetenschap dat de Eeuwige het echte verhaal kent en de overtuiging dat het belangrijker is dat anderen baat hebben bij iemands daden dan verzekerd te zijn van de erkenning van iemands werkelijke bedoelingen, geeft het ultieme gevoel van spirituele voldoening waarnaar de tzaddik streeft .
Rabbi Dr. Nathan Lopes Cardozo is de oprichter en decaan van de David Cardozo Academy, evenals de auteur van 13 boeken en talrijke artikelen in zowel het Engels als het Hebreeuws. Afkomstig uit Nederland staat Rabbi Cardozo bekend om zijn originele en vaak onbevreesde controversiële inzichten in het jodendom.
Om ons te helpen te begrijpen wat integriteit betekent, vertellen we ook nog het volgende waargebeurde verhaal als voorbeeld:
Een rijke weduwe stierf jong en liet een aanzienlijke nalatenschap achter. Voordat ze stierf, riep ze haar dochter, die oud genoeg was om te trouwen, bij zich en zei tegen haar: “Ik zal al mijn bezittingen aan jou overlaten als erfenis, op voorwaarde dat je naar een specifieke yeshiva gaat en de Rosj Yeshiva vraagt om je gereed te maken om met zijn beste yeshiva-student te trouwen. Het meisje volgde de instructies van haar moeder op en ontmoette de Rosh Yeshiva die haar adviseerde met Ruben, de meest prominente student van de yeshiva, te trouwen. De jonge vrouw ontmoette Ruben twee keer en zonder al te veel aandacht aan te besteden besloot ze met hem te trouwen.
Een paar dagen later, kort voor de dag van het huwelijksfeest, hoorde het meisje dat Ruben niet de beste student in de Yeshiva was; de beste student was Shimon. Het was duidelijk verontrustend voor haar dat als zij met Ruben trouwde, zij tegen de wensen van haar moeder inging. Het meisje wist niet wat te doen, ondanks de aanbeveling van de Rosh Yeshiva. Ze was zo overduidelijk radeloos dat Ruben het merkte en om een verklaring vroeg. Ze legde de situatie vervolgens aan hem uit. Aangezien Ruben een rechtvaardige man was, die erg nauwgezet was in verband met diefstal, en wilde vermijden te profiteren van een situatie waarvoor hij nu ongeschikt leek, zei hij tegen zijn verloofde: “Ik begrijp uw schaamte, en u hebt gelijk, het is mogelijk dat als je met me trouwt, je de wensen van je moeder niet zult vervullen. Daarom wil ik je vrijzetten en je de mogelijkheid geven te trouwen met wie je wilt. Ik vergeef je en je hebt absoluut geen noodzaak je te verontschuldigen”.
De twee gingen uiteen. Niettemin vroeg het meisje aan Ruben om haar een verklaring van afstand en vergiffenis te schrijven. Al gauw was ze verloofd en trouwde ze met Shimon. Er gingen vervolgens enkele maanden voorbij tot op een mooie dag, een belangrijke Rosj Yeshiva verscheen in de yeshiva van Ruben en Shimon. Hij vroeg de Rosj Yeshiva om hem kennis te laten maken met een getalenteerde student die als Rav kon dienen in zijn Yeshiva. Zonder aarzeling introduceerde de Rav Ruben. Hij werd opgeroepen en hem werd de vooraanstaande positie aangeboden, maar hij weigerde tot grote verrassing van beide rabbijnen. Elke andere student zou gevleid zijn geweest door een aanbod van dat kaliber. Hoezeer ze ook probeerden hem over te halen de oproep te aanvaarden en hoezeer ze ook argumenteerden dat hij de Torah onder het Joodse volk kon verspreiden bleef Ruben weigeren.
De Rosj Yeshiva vertrok. De Rav en Ruben bleven alleen achter.
Ruben legde uit: “Ik weet dat veel mensen ervan zouden dromen om deze Yeshiva te leiden, maar … hoe kan ik deze afspraak accepteren? Als het meisje met wie ik zou gaan trouwen op de hoogte wordt gebracht dat ik ben aangenomen om deze functie te nemen, zou ze kunnen voelen dat ze een slechte keuze heeft gemaakt en met de verkeerde man is getrouwd, en dat zal bij haar grote onrust veroorzaken. Ik geef er de voorkeur aan deze functie te weigeren om te voorkomen dat ik een wees kwetst”.
Het gedrag van Ruben is per definitie het ultieme voorbeeld van oprechtheid en integriteit!